ՓԱՍՏԵՐԻ ՇՏԵՄԱՐԱՆ. լեզուների և բառերի պատմությունից
| 11.02.2014, 15:32 | |||||||
 Բարև բառը «բարի» բառի գրաբարյան գործիական հոլովն է, որ նշանակում է «բարիով», այսինքն` ձեր բարևով դուք մարդկանց բարին եք ցանկանում: Բարևի մեկ ձև էլ կա` «ողջույն»: Բառի արմատն է ողջ, որ նշանակում է «կենդանի, առողջ»: Փաստորեն ողջույնը նույնպես բարեմաղթություն է` մարդուն ցանկանում եք ողջություն, կենդանություն: Իսկ հրաժեշտի համար գործածում ենք նաև «ցտեսություն» բառը, որը գրաբարյան կազմություն է «ց» նախդիրով և նշանակում է «մինչև»: Այսինքն` ցտեսություն նշանակում է մինչև տեսություն: *** Հայոց լեզուն ամենից շատ փոխառություններ կատարել է իր դարավոր հարևանից` պարսկերենից, մոտ 1410 բառ` նվեր, նամակ, պատկեր, բժիշկ, աշխարհ, արձակ, արշավ, հրապարակ, շաքար, կապույտ և այլն: *** Եկվորներ են նաև ծրար, կեղև, գուլպա, շաբաթ, թատրոն, եկեղեցի, տղա, կաթողիկոս, կլիմա, տաղանդ, տետր (հունարենից), բալ, գազար, հարիսա, մեխակ, նարինջ և քիմիա և այլն (արաբերենից): *** Թեև հայ ժողովուրդը դարեր շարունակ ապրել է թուրք–թաթարական ցեղերի հարևանությամբ, նրանց դաժան լծի տակ, սակայն նրանցից առել է ամենաքիչ թվով բառերը` բեղ, երշիկ, տոպրակ, մեխ, դաբաղ, սվաղ, ղըռ և այլն: *** Հետաքրքիր է, որ այլ լեզուներից փոխառնված մի շարք բառեր արտահայտում են ամբողջական հասկացություններ, որևէ բնագավառում կատարված նվաճումներ: Պատահական չէ, որ ֆրանսերենից են փոխառնված սալաթ, լիմոնադ, կոտլետ, պյուրե, կոստյում, էկրան, բալետ բառերը: Անգլիական են ֆուտբոլ, բասկետբոլ, վոլեյբոլ, թենիս, սպորտ, պիջակ, տանկ բառերը: Իտալական ծագում ունեն հատկապես երաժշտական տերմինները (եզրերը). օպերա, կվարտետ, ադաջո, արիա, բաս, տենոր, սոնատ և այլն: Օտար լեզուներից հայոց լեզու ներմուծվել են ոչ միայն հասարակ անուններ, այլև անձնանուններ: *** «Շաբաթ» նշանակում է հանգստանալ: *** «Ղուրան» արաբերեն նշանակում է ընթերցարան: *** շՊարզվում է այօր մեզ հայտնի մանդարին բառը բոլորովին ուրիշ իմաստ էլ ունի: Մանդարինը չինարեն լեզվի տեսակ է, որով խոսում են հյուսիսային Չինաստանում: Այս բարբառը խիստ տարբերվում է այն բարբառից, որով խոսում են հարավային Չինաստանում: Այն գործնական փաստաթղթերի լեզու է: Այս բարբառով խոսում են մոտ 650 մլն. մարդ: Մանդարինը նաև Չինական կայսրությունում բարձրաստիճան պաշտոնյա էր: *** Մեկ բառի մասին` «ալիբի», որը հավանաբար հաճախ լսած կլինեք դետեկտիվ ֆիլմերում: Ալիբի բառը, որը հայերեն թարգմանվում է այլուրեքություն, վերցված է լատիներենից և նշանակում է «ուրիշ տեղ»: Ալիբիի օգնությամբ մարդը կարող է ապացուցել իր անմեղությունը որևէ հանցանքում, այսինքն` հանցանքի պահին ինքը ուրիշ տեղ է եղել: *** Հավանաբար նկատել եք, որ ամեն ժողովուրդ ունի ազգանվան իր յուրահատուկ վերջավորությունը. ռուսները` ով և ին (Շոլոխով –Պուշկին), ուկրաինացիները` յուկ - ենկո (Բորոդյուկ, Կովալենկո), վրացիները` շվիլի և ձե (Դավիթաշվիլի, Չիվաձե): Հայկական ազգանունների ամենատարածված վերջավորությունը «յան» ածանցն է, պատահում են նաև «ենց» (Չարենց), «ունց» (Բակունց), ունի (Արծրունի): Պարզվում է, որ ազգանվանը բնորոշ վերջնամասնիկները հիմնականում ծագել են սեռական հոլովի վերջավորություններից և, ասենք, Վարդանյան Երվանդ նշանակել է Վարդանի (արդանենց) Երվանդ: Նման ձևեր մինչև օրս էլ գործածում է մեր ժողովուրդը, հատկապես գյուղերում. Սարգսի Սիմոն, Արտաշի Հովսեփ, Մինասենց Հակոբ և այլն: *** Թեև հայերենում կա «ր»-ով սկսվող ընդամենը 2 բառ, բայց գործածության հաճախականությամբ «ր» -ն 3-րդ հնչյունն է հայերենում` «ա»-ից և «ն»-ից հետո: *** Հայերենում րոպե և Րաֆֆի բառերը հասկանալի, պարզ, գործածական բառեր են: «Րաֆֆի» նշանակաում է «վսեմ», «ականավոր»: Բառն արաբական ծագում ունի: Րոպե և Րաֆֆի բառերից բացի, հայերենում գործածվել է «րաբբի» բառը Եղիշե Չարենցի ակրոստիքոսներից մեկում, որը նվիրված է Արփենիկ Չարենցին: Բառը «ր»-ով է գործածվել ակրոստիքոսի պահանջով: Ռաբբին (որ նշանակում է տեր և ներկայում եբրայական հոգևոր սպասավոր է նշանակում), բնականաբար, փոխ է առնված եբրայերենից: «Րոպե»-ն հին հունարենից է վերցված: «Ռե»-ով սկսվող շատ բառեր փոխ են առնվել իրանական լեզվախմբից` ռազմ, ռամիկ, ռահվիրա: *** «Դպրոց» բառն առաջին անգամ արտասանել են Հունաստանում, հենց այստեղ է ծագել այդ բառը: Թարգմանվել է` «ձեռքբերում, հանգիստ»: Այս բառով են անվանել փիլիսոփայական մտքեր փոխանակելու ու քննարկելու սովորությունը: Երբ փիլիսոփաների աշակերտները շատացան, և զգացվեց հատուկ տարածքների անհրաժեշտություն, որտեղ կուսուցանեին նրանց, հիմնվեցին հատուկ կենտրոններ «Դպրոց» անվամբ: *** Ամենաերկար բառը Օքսֆորդի բառարանում «Floccinaucinihilipilification»-ն է, որը նշանակում է «ինչ-որ բանի ցածր գնահատական տալ»: *** Ռուսերենում և անգլերենում գոյություն չունի ծնկի հակառակ կողմն անվանելու համար նախատեսված բառ: *** Ամսանունների պատմությունը  Բոլոր ամսանունները փոխառություններ են: Հնում հայերը գործածել են այլ անուններ՝ Նավասարդ, Հոռի, Սահմի, Տրե և այլն, որոնք կամ աստվածների անուններ էին, կամ էլ կապված էին գյուղատնտեսական աշխատանքների, եղանակի հետ: Այժմյան ամսանունները ունեն հռոմեական ծագում՝ կապված հին աշխարհի պատմության, պատկերացումների և աշխարհայացքի հետ: Հռոմեացիների Նոր Տարին սկսվում էր մարտից: Մարտ - Գարնան առաջին ամիսը, որը կոչվել է պատերազմի, դաշտերի աստված Մարսի անունով: Ապրիլ - Բնությունն արթնանում է ասես, օրերը տաքանում են դառնում արևոտ: Ապրիլ նշանակում է տաք, բացող: Մայիս - Ծագել է հողի, գարնան աստվածուհի Մայայի անունից: Հունիս - Պտղաբերության, անձրևի և բերքի աստվածը Հռոմում կոչվում էր Հունոն, որից էլ` հունիս ամիսը: Հուլիս - Ամիսն այսպես է կոչվել ի պատիվ հռոմեական հռչակավոր զորավար Հուլիոս Կեսարի: Օգոստոս - Հին Հռոմի նշանավոր միապետներից մեկի անունով է կոչվել: Սեպտեմբեր - Եթե Նոր Տարին սկսվում էր մարտին, ապա սեպտեմբերը դառնում էր յոթերորդ ամիսը: Ըստ այդմ էլ ամսանունը: Հոկտեմբեր – «Օկտավա» և «օկտետ» նշանակում է ութնյակ: Լատիներեն հոկտեմբեր բառի արմատը նշանակում է ութ. այստեղից էլ` հոկտեմբերը, որը ութերորդն էր: Նոյեմբեր - Նշանակում է իններորդ: Դեկտեմբեր - Նշանակում է տասներորդ: «Դեկադա» նշանակում է տասնյակ, տասնօրյակ, տասներերդ: Հունվար - Հին հռոմեացիների արևի և լույսի աստված Յանուսի անունից է առաջացել: Փետրվար - Տարվա այս շրջանում հռոմեացիները զոհեր էին մատուցում մեռածների հիշատակին, ամիսը այդ անունն ստացավ ի պատիվ Փեբրուս աստծու: Տարածել... Նմանատիպ նյութերՆոր նյութերՄիացեք մեզ YouTube-ում... 80հզ.+ բաժանորդ
| Դիտումներ: 2486 | Բեռնումներ: 0
| | | |||||