Մարդու ուղեղն ունակ է 1 վարկյանում 10-16 գործողություն կատարել, ինչը նշանակում է, որ այն ավելի հզոր է, քան ամենաժամանակակից համակարգիչը։ Սակայն սա դեռ չի նշանակում, որ մարդկային ուղեղի հնարավորություններն անսահման են։ Օրինակ՝ սովորական հաշվիչն անհամեմատ ավելի արագ է կատարում թվաբանական հաշվարկները, բացի դրանից՝ մեր գիտակցությունը հակված է հայտնվել սեփական թակարդները, ինչի արդունքում մենք հաճախ սխալ որոշումներ ու սխալ եզրահանգումներ ենք անում։ Ձեզ եմ ներկայացնում 11 նման գիտակցության ծուղակներ, կամ գիտական լեզվով ասված՝ «կոգնիտիվ աղավաղումներ»։
Հաստատման կողմնակալություն
Մենք սիրում ենք համաձայնվել այն մարդկանց հետ, ովքեր մեզ հետ են համաձայնվում, այդ պատճառով էլ մենք գերադասում ենք շփվել այնպիսի մարդկանց հետ, ում հետ նման ճաշակներ ու դատողություններ ունենք։ Մյուս կողմից՝ մեզ դուր չեն գալիս այն անհատները, մարդկանց խմբերը կամ մեդիա ռեսուրսները, որոնք ստիպում են մեզ կասկածել սեփական իրավացիության մեջ։ Հայտնի հոգեբան Սքինները այս երևույթն անվանել է կոգնիտիվ դիսսոնանս։
Հենց նման ընտրողականությունն էլ հանգեցնում է հաստատման ընտրողականությանը, երբ մեր գիտակցությունն ընկալում է միայն այն տեղեկատվությունը, որը լրացնում է մեզ մոտ արդեն առկա դատողութունները և հերքում ու արհամարհում ենք այն ամենը, ինչ կոնֆլիկտի մեջ է մտնում և խարխլում է մեզ մոտ առկա աշխարհի պատկերը։ Ի դեպ, համացանցը միան սրում է այս տենդենցը։
Ներխմբային կողմնակալութուն Այս երևույթը բավականին նման է հաստատման կողմնակալությանը և արտահայտվում է մարդու բնածին ձգտումով՝ լինել կոլեկտիվի մաս։ Ի դեպ, հետաքրքիրն այն է, որ այս ձգտումը պայմանավորված է «սիրո մոլեկուլով»՝ օքսիտոցին հորմոնով, որի շնորհիվ մենք կարողանում ենք մտերմանալ միմյանց հետ, և միաժամանակ պատասխան է տալիս մեր «շրջանակներից» դուրս մարդկանց նկատմամբ լրիվ հակառակ՝ վանողական ազդեցություն ունենալու համար։ Հենց այս պահանջմունքն է մեզ դարձնում կասկածամիտ և վախ ներշնչում օտար մարդկանց նկատմամբ։
Ներխմբային կողմնակալությունը ի վերջո բերում է նրան, որ մենք սկսում ենք գերագնահատել մեր խմբի ունակություններն ու արժեքները և միևնույն ժամանակ թերագնահատել բոլոր նրանց, ովքեր գտնվում են դրանից դուրս։
Խաղացողի սխալը
Աս տենդենցն արտահայտվում է նախկինում տեղի ունեցած իրադարձություններին մեծ դեր տալու դեպքում, որն արտահայտվում է նրանով, որ մարդու մոտ առաջանում է համոզմունք, որ դրանք կարող են ազդեցություն ունենալ մեր ապագայի վրա։ Վերցնենք մետաղադրամ նետելու օրինակը. եթե մենք հինգ անգամ գցում ենք, և 5 անգամն էլ «արծիվ» է լինում, ապա մեզ մոտ ավելի է ուժեղանում այն համոզմունքը, որ 6-րդ անգամ էլ «արծիվ» կընկնի, թեև իրականում դրա հավանականությունը առաջվանն է՝ 50/50։
Մոտավորապես նույն կերպ էլ աշխատում է խաղամոլների համար սովորական «դրական սպասման» ֆենոմենը։ Խաղամոլներին թվում է, որ մի քանի պարտություններից հետո հաջողությունը պարզապես պարտավոր է ժպտալ նրանց և մեծ շահում ապահովել։
Հետ-շոփինգային ռացիոնալիզացում
Երևի բոլորին էլ ծանոթ է այն զգացողությունը, երբ հերթական անիմաստ ու անպետք գնումից հետո սկսում ենք ինքներս մեզ համոզել, որ այն իրոք պետք կգա և արժեր դրա վրա փող ծախսել։ Հենց սա էլ կոչվում է հետ-շոփինգային ռացիոնալիզացում, որի ժամանակ մեր գիտակցությունը օգնում է մեզ պատրանքի միջոցով մեզ մի քիչ ավելի լավ զգալ ամեն անգամ, երբ մենք մի ինչ-որ հիմար գնում ենք արել։ Այս երևույթը նաև հայտնի է «գնորդի սթոքհոլմյան սինդրոմ» տերմինով, որովհետև գնորդի ենթագիտակցությունը սկսում է արդարացումներ գտնել անմիտ գնումների համար, հատկապես եթե դրանք թանկարժեք են։
Հավանականության արհամարհում
Մեզանից քչերն են վախենում մեքենա նստել, բայց փոխարենը շատերը պարզապես սարսափում են ինքնաթիռ նստելու մտքից անգամ։ Ի՞նչ խոսք, թռիչքը բացարձակապես անբնական վիճակ է մարդու համար, ուստի զարմանալի չէ, որ առաջացնում է վտանգի ասոցիացիաներ մեր գիտակցությունում, բայց միևնույն ժամանակ գրեթե բոլորն էլ գիտեն, որ ավտովթարի արդունքում զոհվելու հավանականությունն անհամեմատ ավելի բարձր է, քան ավիավթարի արդյունքում՝ համապատասխանաբար 1/84 և 1/5000։ Այնուամենայնիվ, մեր ուղեղը հրաժարվում է ընդունել այդ կապը։ Նույն այս ֆենոմենի պատճառով է, որ մարդիկ ավելի հաճախ են վախենում ահաբեկչության զոհ դառնալուց, քան դրանից մի քանի անգամ ավելի հավանական բաներից, ինչպիսին է օրինակ աստիճաններից անհաջող ընկնելը։
Ուսումնասիրության ընտրողականություն
Սա այն երևույթն է, երբ մենք անսպասելիորեն սկսում ենք նոր բաներ նկատել ամենուրեք և մեզ սկսվում է թվալ, որ այդ «ինչ-որ բանը» մեզ հետապնդում է որոշակի պահից, մինչդեռ այդ «ինչ-որ բանը» առաջ էլ կար, պարզապես այն չէր գրավում ձեր ուշադրությունը։
Օրինակ՝ դուք գնում եք մի մեքենա և այդ պահից սկսված սկսում եք նկատել, որ շուրջբոլորը ձեր մեքենայի մակնիշի մեքենաներ կան։ Ի դեպ, այս երևույթը հատկապես բնորոշ է հղի կանանց, ովքեր, հղիության մի ինչ-որ շրջանից սկսված, սկսում են նկատել, թե ինչքան շատ հղի կանայք կան։ Ամեն դեպքում, այս ամենի պատճառը կայանում է ոչ թե նրանում, որ այս կամ այն երևույթն ավելի հաճախակիացել է, պարզապես դուք եք սկսել ավելի շատ ուշադրություն դարձնել կոնկրետ որևէ բանի։ Այստեղից էլ ծագում է այն թյուր համոզմունքը, որ այս կամ այն իրադարձությունների նմանությունը չի կարող պարզապես պատահականություն լինել, իսկ իրականում, որպես կանոն, հենց այդպես էլ կա։
Բացասականության էֆեկտ Մարդը հակված է ավելի շատ ուշադրություն դարձնել բացասական նորություններին, և դա ամենևին էլ պայմանավորված չէ ինչ-որ հոգեբանական շեղումներով։ Հոգեբանները կարծում են, որ մենք ենթագիտակցական մակարդակում ընկալում ենք վատ նորությունները, որպես ավելի կարևոր։ Բացի դրանից՝ մենք հակված ենք ավելի շատ վստահություն դրսևորելու վատ լուրերի հանդեպ, ինչը հավանաբար պայմանավորված է նրանով, որ լավ կամ գոնե ոչ վատ նորությունները մեզ ավելի ձանձրալի են թվում։
Համընդհանուր տարվածության էֆեկտ
Թեև մենք կարող է չենք գիտակցում դա, բայց մենք սիրում ենք շարժվել ամբոխի կազմում։ Երբ ինչ-որ ցույցի ժամանակ մարդիկ ընտրում են իրենց ֆավորիտին, ապա մեր ուղեղի այն մասերը, որոնք պատասխանատու են անհատականացման համար, անջատվում են, և մենք հայտնվում ենք «խմբակային մտածողություն» վիճակում։ Կենցաղային մակարդակում այս ֆենոմենն արտահայտվում է նրանով, որ եթե օրինակ ձեր կոլեգաները ինչ-որ մի իր շատ լավն ու ցանկալի են համարում, ապա մեծ հավանականությամբ դուք էլ այն կհավանեք, կամ եթե Ձեր շրջապատի մեծամասնությունը երկրպագում է կոնկրետ ֆուտբոլային թիմի, ապա կրկին դուք, ամենայն հավանականությամբ, ևս կհամակրեք այդ թիմին։
Տեղափոխման էֆեկտ
Այսպես է կոչվում մեր այն հակվածությունը, համաձայն որի՝ մեզ թվում է, որ այլ մարդիկ ևս մտածում են նույն կերպ, ինչ մենք։ Նման երևույթ է նաև այսպես կոչված կեղծ կոնսենսուսը, երբ մեզ թվում է, որ ի սկզբանե Ձեզ շրջապատողները համաձայն են Ձեզ հետ։
Տեղափոխման էֆեկտն, այսպես ասած, մեր կողմից մեր իսկ նորմալության ու տիպիկության գերագնահատումն է։ Օրինակ՝ ինչ-որ ծայրահեղական քաղաքական կամ ոչ քաղաքական գաղափարախոսություններով ապրող մարդիկ հաճախ կարծում են, որ իրենց նեղ շրջապատից դուրս գտնվող բազմաթիվ մարդիկ կան, ովքեր կիսում են իրենց աշխարհայացքն ու մոտեցումները, այնինչ իրականում այդպիսիք կարող են անգամ չլինել էլ։
Տվյալ պահի էֆեկտը
Մենք շատ դժվար ենք կարողանում մեզ «բաշխել» այսօրվա ու վաղվա օրվա միջև և հաճախ թույլ ենք տալիս մեզ այնպիսի բաներ, որոնք հաճելի են այսօր, բայց անհանգստություն են պատճառելու վաղը։ Օրինակ՝ 1998 թվականին մի գիտափորձ անցկացվեց. երբ մարդկանց ասացին, որպեսզի նրանք դեսերտ գնեն մեկ շաբաթվա համար, ապա մարդկանց 74 տոկոսը գնեց օգտակար մրգեր, իսկ երբ նույն այդ մարդկանց առաջարկվեց դեսերտային ապրանքներ գնել միայն մեկ օրվա համար, ապա նրանց 70 տոկոսը շոկոլադ գնեց։
Խարսխի էֆեկտ
Այս էֆեկտը նաև անվանում են «համեմատության թակարդ» և կապված է թվերը համեմատելու մեր հակվածության հետ, որը սակայն զուտ կողմնորոշվելու ենթագիտակցական մղում ունի և հաճախ բաց է թողնում թվի իրական արժեքը գիտակցելու հնարավորությունը։ Հենց այս երևույթից են հաճախ օգտվում վաճառողները։
Վերցնենք դասական օրինակ. ինչ-որ խանությում ակցիա է, և մենք տեսնում ենք, որ գնապիտակների վրա կա երկու թիվ՝ հին գինը և զեղչվածը։ Մենք ավտոմատ սկսում ենք հաշվել տարբերությունը, և որքան ավելի մեծ եղավ այն, այնքան ավելի քիչ հավանական է, որ մենք ուշադրոթյուն կդարձնենք, թե որքանով է այդ գինը հարմար մեր գրպանին, անգամ զեղչից հետո։
Ի դեպ, նույնօրինակ հնարքներ անում են նաև ռեստորաններում, երբ մենյուի մեջ ընդգրկում են շատ թանկարժեք ինչ-որ ուտելիքներ՝ ոչ այնքան դրանց պատվերը ստանալու ակնկալիքով, որքան մյուս ուտեստների գինը ավելի ընդունելի դարձնելու համար։
Կայքն իր գործունեությունը տեղափոխել է «Ժամանց և Տեղեկատվություն» YouTube-յան ալիք: Շուտով դուք կվերահասցեավորվեք մեր erkusov.com ֆեյսբուքյան էջ: Միացեք 125հզ.+ բաժանորդներին:
